دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام (کتاب)

کتاب «موسوعة الإمام على بن أبى طالب علیه السلام فى الکتاب والسنّة والتاریخ»، مجموعه ای است که توسط محمد محمدى ری شهرى با همکارى گروهى از محققین، در تبیین زندگی و شخصیت امام على (علیه السلام) به زبان عربى تألیف شده و با ترجمه فارسى عبدالهادى مسعودى به نام «دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ» ارائه شده است.

ساختار کتاب

کتاب با یک پیشگفتار، خلاصه‌اى از سخنان مقام معظم رهبرى در باره کتاب، درآمد و نگاهى به کتاب آغاز شده است. مطالب کتاب در ضمن شانزده بخش و هر بخش مشتمل بر فصولى تدوین شده است. هر فصل، خود، مشتمل بر عناوین متعددى است که به‌صورت عدد اعشارى مشخص شده است. کل مباحث کتاب نیز در ضمن ۶۶۸۶ شماره ذکر شده است. شیوه ارائه مباحث بدین‌گونه است که در یک صفحه متن عربى و در صفحه دیگر ترجمه آن ارائه شده است.

گزارش محتوا

«موسوعة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع) فی الکتاب و السنة و التاریخ»، در سال ۱۳۷۹ش، براى بهره‌گیرى اندیشه‌وران عرب‌زبان و پژوهشگران عربى‌دان حوزه و دانشگاه به زیور طبع آراسته گردید و در مدت‌زمانى کوتاه توجه خردورزان حوزه دین را به خود جلب نمود و مرجع تدوین دانشنامه امام على(ع) قرار گرفت. همچنین جایزه دوره انتخاب «کتاب سال ولایت» و برخى جوایز و نشان‌هاى علمى - فرهنگى دیگر به آن تعلق گرفت. پس از آن، گروه ترجمه پژوهشکده حوزه و دانشگاه تصمیم به ترجمه این اثر گرفت تا در کمترین زمان ممکن، راه را براى بهره‌گیرى فارسى‌زبانان، این طلایه‌داران فرهنگ ناب تشیع، از این اثر بگشاید. نتیجه این تصمیم، انتشار نسخه فارسى این کتاب با نام «دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ» در سال ۱۳۸۲ش، بود که عنوان «ترجمه برگزیده» را در ششمین دوره انتخاب «کتاب سال ولایت» از آن خود کرد.

ذکر چند نکته درباره کتاب حاضر ضرورى است:

• این کتاب که از تلفیق دو کتاب موسوعة الإمام علی(ع) و دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، متناسب با نیاز فارسى‌زبانان آماده‌سازى شده است، در واقع ویرایش جدیدى از هر دو نسخه عربى و فارسى کتاب را در خود دارد. از مزیت‌هاى این اثر، مقابله مجدد متن عربى با منابع، اعراب‌گذارى کامل متن عربى، بازنگرى ترجمه و بازبینى ویرایش متن فارسى است. به‌علاوه متن عربى و فارسى در کنار هم عرضه شده است و این، امکان مطالعه هم‌زمان هر دو متن را براى استفاده‌کنندگان فراهم مى‌سازد.
• از آنجا که بنا بوده در سال‌هایى که به نام مولا على(ع) مزین بوده، متن عربى و ترجمه آن هر دو به سرانجام برسد، از مترجمان متعدد، یارى گرفته شده، که این کار با همه سودمندى‌اش در بهره‌گیرى از زمان، تنوع سبک را تا اندازه‌اى بر متن فارسى تحمیل کرده است؛ البته تلاش شده تا با بهره‌گیرى از کنترل واحد در ویراستارى از آن کاسته شود.
• براى اطمینان بیشتر، ترجمه‌ها توسط افراد دیگرى، غیر از مترجمان، با متن اصلى مقابله شده است، تا در صورتى که کاستى‌اى هست و یا اشتباهى براى مترجم رخ داده، رفع شود. در پایان کار نیز متن آماده‌شده به مؤلف محترم جناب آقاى رى‌شهرى نیز عرضه شده و اصلاحات و تذکرات ایشان در ترجمه مدّ نظر قرار گرفته است.
• پاره‌اى مترجمان در ترجمه آیات قرآن از ترجمه دکتر محمدمهدى فولادوند و در ترجمه «نهج‌البلاغة» از ترجمه دکتر سید جعفر شهیدى استفاده کرده‌اند.
• از آنجا که مقالات و توضیحات مندرج در آغاز و انجام بخش‌ها و فصل‌ها، غالباً به فارسى نوشته شده بودند، مترجمان تنها به بازبینى کلى و در پاره‌اى موارد به هماهنگ‌سازى آنها بسنده کردند.
• در جلد نهم متن عربى، اشعارى از شاعران معروف عرب در وصف امیرمؤمنان(ع) آمده است که در برگردان فارسى، تنها شعر شاعران قرون نخست هجرى (تا اواسط قرن چهارم) ترجمه شد و اشعارى از شاعران فارسى‌زبان، جایگزین ترجمه سایر اشعار گردید.
• جلد چهاردهم این دانشنامه، به «فهرست‌ها و نمایه‌ها» اختصاص دارد که بر اساس متن فارسى تنظیم شده‌اند: فهرست آیات؛ نمایه‌هاى موضوعى؛ فهرست اعلام؛ فهرست ادیان، فرقه‌ها و مذاهب؛ فهرست جمعیت‌ها و قبیله‌ها؛ فهرست مکان‌ها؛ فهرست زمان‌ها؛ فهرست غریب الحدیث؛ فهرست اشعار و فهرست منابع و مآخذ.

ویژگى‌هاى کتاب

از آنجا که اطلاع از محتواى هر جلد از کتاب با مراجعه به فهرست، امکان‌پذیر است در این مجال به ذکر برخى ویژگى‌هاى کتاب بسنده مى‌کنیم:

• در نگارش و تدوین این دانشنامه ضمن دورى‌گزینى از تکرار و ارجاع به متون همگون، تلاش شده است در عین جامعیت، از افزون‌نگارى اجتناب و بلکه گزیده‌نگارى شود تا کتاب هم خلاصه باشد و هم جامع.
• بهره‌بردارى بسیار گسترده از منابع تاریخى و حدیثى فریقین در تبیین شخصیت امام على(ع) در زمینه هاى مختلف.
• استفاده از منابع معتبر حدیثى و تاریخى.
• پژوهشگران سیره علوى در این دانشنامه با نزدیک به هفت هزار متن و نص تاریخى و حدیثى درباره على(ع) آشنا خواهند شد. در فصل‌ها و بخش‌ها کوشیده شده است به‌تناسب، تحلیل‌ها و نظریه‌هایى طرح گردد و با ارزیابى متون، نکات مهمى در زمینه‌هاى تاریخ و حدیث عرضه شود.
• در گزینش عناوین و عرضه متون در ذیل عناوین، به واقعیت‌ها و نیازهاى امروز توجه شده است.
• مطالب و موضوعات به‌گونه‌اى آورده شده است که همچون یک نمودار درختى، پژوهشگر با نگاهى گذرا به آن، در جریان کلى مسائل کتاب قرار گیرد و با تأمّلى اجمالى مطلوب خود را در آن دریابد.
• براى اینکه پژوهشگر در مراجعه به این دانشنامه و در دستیابى به مقصود براى مسائلى جزئى نیاز به منابع دیگر نداشته باشد و در رسیدن به مطلوب، مسیرى سهل را بپیماید، در مورد اشخاص، مکان‌ها و نکات مبهم متون، در پانوشت توضیحاتى آمده است و نیز الفاظ دشواریاب متون، شرح شده‌اند و مکان‌هاى تاریخى با نقشه‌هایى گویا که به‌وسیله متخصصان طراحى شده است، به دقت شناسایى شده‌اند.
• در نقل متون تاریخى و حدیثى، اگر متون مورد استناد، از پیامبر خدا و اهل‌بیت(ع) نقل شده باشند، نام آن بزرگواران یاد مى‌شود. و اگر متون از غیر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) نقل شده باشند، در آغاز و یا فرجام، فقط به ارائه منبع نقل، بسنده مى‌شود.
• در نگارش دانشنامه، سعى شده است تا ادب علمى - پژوهشى در نهایت دقت رعایت شود. کسى که تاریخ اسلام را به‌ژرفى نگریسته باشد و آثار مکتوب عالمان نحله‌هاى گوناگون حوزه فرهنگ اسلامى را دیده باشد، مى‌داند که در میراث مکتوب آنان تا چه حدى درباره تشیع و قله افراشته آن ستم روا شده است و بالطبع بر پیشواى مجاهدان و مخلصان (على(ع)) نیز چه با کتمان حقایق و چه با وارونه‌سازى تاریخ جفا شده است. اما در نگارش این مجموعه، در تحلیل‌ها، اظهار نظرها، تبیین‌ها و مدخل‌ها، هرگز قلم به ناراستى‌ها و درشت‌گویى‌ها و دشنام‌ها آلوده نشده است.

پانويس

منابع

• دانش نامه اميرالمؤمنين (ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، ج۱.
• معرفی دانش نامه امیرالمومنین علیه السلام بر پایه قرآن و حدیث، حدیث نت.
• ویکی نور.

متن کتاب

دانشنامه امیرالمومنین (ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ